Preserved moss - Rêu bảo tồn: Chất liệu mới cho không gian xanh

Mới xuất hiện ở Việt Nam khoảng 2-3 năm trở lại đây, rêu bảo tồn vẫn còn là một khái niệm khá mới mẻ và dễ gây nhầm lẫn. Hãy đi qua những thông tin cơ bản nhất cùng mình trong bài viết này.

Mar 25, 2024

Rêu bảo tồn - chất liệu thú vị mới xuất hiện ở Việt Nam

Nằm trong nhóm thực vật bảo tồn (preserved plants), rêu bảo tồn (preserved moss) là rêu thật 100%, trải qua quá trình xử lý đặc biệt với hợp chất bảo tồn, các bào tử rêu được đưa vào trạng thái “ngủ đông”. Nhờ thế, rêu bảo tồn có thể giữ trọn vẻ đẹp tự nhiên từ hình dạng, màu sắc và độ đàn hồi trong khoảng từ 3-5 năm mà không cần chăm sóc, tưới nước.

Ở Việt Nam, cộng đồng vẫn chưa thống nhất về tên gọi bảo tồn hay bảo quản. Trong bài này, mình sẽ dùng preserved moss (PM) để gọi tên chất liệu này.

Ở nước ngoài, PM thường là các dòng rêu như rêu tuần lộc (reindeer moss), rêu cục (pole moss), rêu phẳng (sheet moss). Ở Việt Nam, các loại rêu phổ biến như rêu cushion, rêu minifiss, rêu weeping, rêu xạ hương, rêu chùm nho, rêu trác bá… đều có thể bảo tồn. Tuy là chất liệu mới ở nước ta nhưng ở các nước Âu Mỹ, PM đã được ứng dụng như một chất liệu trong sáng tác nghệ thuật từ nhiều năm qua bởi những ưu điểm vượt trội của nó. Mình có thể điểm danh 4 tố chất nổi bật của chất liệu này là:

PM đem đến sự độc nhất: không có 2 mảng rêu nào giống nhau, nên cũng không bao giờ có hai tác phẩm tranh rêu nào giống hệt nhau. Mỗi tác phẩm đều là độc bản.

PM không cần chăm sóc, tưới nước, phơi nắng định kỳ hay duy trì độ ẩm khắt khe, nhờ thế tiết kiệm cả về thời gian, công sức cũng như kinh tế trong nhiều năm.
PM là chất liệu dễ tính, có thể kết hợp với nhiều loại nguyên vật liệu như gỗ, đá, resin, hoa khô, các loại lá bảo tồn để sáng tạo nên các tác phẩm với những phong cách, trường phái khác nhau.
PM là chất liệu an toàn với cả các em nhỏ và thú cưng. Hợp chất bảo tồn rêu có thành phần chính là glycerin - chất dưỡng ẩm được sử dụng rộng rãi trong ngành mỹ phẩm nên thân thiện với nhiều độ tuổi và nhiều không gian đa dạng.

Phân biệt Preserved moss và Terrarium

Lý tưởng là thế nhưng vì là một nguyên liệu khá mới mẻ nên vẫn khiến mọi người nhầm lẫn, nhất là với dòng rêu trồng trong hệ sinh thái khép kín (terrarium).

Terrarium là hệ sinh thái sống, khép kín và tuần hoàn, bao gồm rêu, các loại cây và cả động vật nhỏ. PM là rêu đã qua xử lý và đi vào trạng thái ngủ đông, rêu sẽ không lớn lên và cũng không bị héo hay hư hỏng đi. Nếu bạn quan sát bề mặt của 2 loại bể kính, bể terrarium thường sẽ có vết đọng của hơi nước còn bể rêu bảo tồn thì không.
Terrarium cần sự chăm sóc rất tỉ mỉ về độ ẩm, ánh sáng, nhiệt độ để hệ sinh thái phát triển ổn định. Rêu bảo tồn không cần tất cả những điều ấy. Bạn chỉ cần trưng bày tránh nước và ánh nắng trực tiếp, xử lý bụi mỗi năm một lần là đủ.

Trước khi đến tay người dùng, mình đã xử lý rêu như thế nào?

Khi được mình giới thiệu, rất nhiều khách hàng bày tỏ sự ngạc nhiên (và cả nghi ngờ) về độ bền 3-5 năm của rêu bảo tồn. Sự tươi mát và mềm mại trong mỗi lần chạm này khá tương phản với khoảng thời gian không cần chăm tưới. Tất cả là nhờ một quá trình xử lý tỉ mỉ, khắt khe.

Để mọi người dễ hình dung hơn, mình có thể tóm lược quá trình này với 3 phần chính:

Làm sạch rêu:

Rêu tươi sau khi được khai thác từ tự nhiên sẽ cần loại bỏ toàn bộ cỏ, rác, đất, đá, cát bám trên thân và phần rễ của rêu. Đây là giai đoạn xử lý đầu vào để đảm bảo ở các bước sau, bề mặt rêu sẽ hấp thu hợp chất bảo tồn một cách tốt nhất.

Khử khuẩn:

Bản thân rêu là thực vật có cấu trúc xốp, dày và giữ ẩm tốt nên đây là môi trường rất lý tưởng để nấm mốc phát triển trong điều kiện ẩm ướt. Sau khi làm sạch thô, mình đưa rêu vào quá trình xử lý nhiệt để đảm bảo diệt khuẩn tối đa. Sau đó rêu được phun hợp chất khử khuẩn để ngăn ngừa nấm, mốc vi khuẩn có thể sinh sôi, đảm bảo chất lượng rêu không bị suy giảm theo năm tháng.

Xử lý màu & độ đàn hồi:

Sau khi xử lý nhiệt, rêu bị mất màu và độ ẩm nên sẽ co lại, trở nên xốp, giòn hơn và dễ đứt gãy. Người xử lý sẽ dùng hợp chất bảo tồn với chất nền là glycerin - hợp chất dưỡng ẩm được sử dụng rộng rãi trong ngành mỹ phẩm để dặm bổ sung cho rêu. Sau khoảng 72 giờ, hợp chất bắt đầu ổn định và rêu đã sẵn sàng để trở thành chất liệu sáng tác. Đây chính là phần quan trọng nhất làm nên tính chất của rêu bảo tồn: giữ được hình dáng, độ đàn hồi, màu sắc vốn có của rêu trong nhiều năm mà không cần chăm sóc.

Bảo tồn rêu tươi - quá trình thử nghiệm và học hỏi bất tận

Tuy vậy, trải qua hơn 2 năm trồng rêu, nghiên cứu và thử nghiệm, mình nhận thấy làm việc với rêu luôn là một quá trình đầy biến số và nắm vững lý thuyết chưa bao giờ là đủ. Mỗi vùng, tùy vào thời tiết nóng hay lạnh, nắng ráo hay mưa bão mà rêu thu hoạch về sẽ có chất lượng khác nhau.

Có 2 yếu tố lớn nhất ảnh hưởng đến kết quả là thời tiết và độ thẩm thấu của từng loại rêu. Các loại rêu ở Việt Nam sinh trưởng và có đặc tính ngậm ẩm, giữ màu khác với rêu trồng ở các nước ôn đới nên không thể áp dụng y nguyên kỹ thuật từ nước ngoài. Chưa kể đến các hợp chất xử lý cũng không dễ mua ở trong nước nên việc tìm sản phẩm thay thế nhưng vẫn đảm bảo tính an toàn cũng là một thách thức lớn trong thời gian nghiên cứu và thử nghiệm.

Sau mỗi công đoạn, rêu cần có thời gian “nghỉ” để hợp chất thẩm thấu vào trong thân. Lúc này, nếu độ ẩm trong không khí quá cao (trời nồm, mưa dầm, bão) hoặc quá thấp (nắng nóng cao điểm) đều có thể ảnh hưởng đến kết quả. Mình đã từng rất nhiều lần phải bỏ toàn bộ do rêu bị giòn, mất độ liên kết hoặc bay màu quá nhanh. Với các loại rêu có tính chất mỏng manh như rêu phẳng (flat moss), độ ẩm quá cao làm rêu dễ bị nát, mất kết cấu và không thể sử dụng được.

Thêm vào đó, mỗi loại rêu, thậm chí mỗi mảnh rêu lại có độ thẩm thấu khác nhau, dẫn đến kết quả về màu khác nhau - dù cùng chung một lần xử lý. Tiết diện lá rêu là nhân tố lớn nhất tác động đến sự thẩm thấu nhanh hay chậm, sâu hay nông, bền hay ít bền. Rêu cục (pillow/cushion moss), rêu phẳng (minifiss moss) và rêu chùm - đại diện là rêu trác bá (fern moss) có đặc trưng về độ dày và kiểu lá rất khác nhau, đòi hỏi người xử lý phải có kỹ năng và kinh nghiệm để linh hoạt với mỗi loại.

Đây vừa là thử thách nhưng cũng vừa là điều thú vị nhất khi mình làm việc với rêu. Sự bất ổn định của nó tạo ra rất nhiều biến số ngẫu nhiên và luôn khiến chúng ta phải trầm trồ, thích thú.

imnotawriter

Discussion about this post